Η παχυσαρκία αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα δημόσιας υγείας παγκοσμίως. Το 1997 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) χαρακτήρισε την παχυσαρκία παγκόσμια επιδημία, αρκεί να σκεφτούμε ότι περίπου το 35% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι υπέρβαροι και σχεδόν το 12% παχύσαρκοι. Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν 1 στους 2 ανθρώπους είναι είτε υπέρβαρος είτε παχύσαρκος.
Τι ορίζουμε ως παχυσαρκία
Ως παχυσαρκία, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ορίζεται η παθολογική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από υπερβολικό σωματικό λίπος σε βαθμό τέτοιο που να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στον οργανισμό, οδηγώντας στην ελάττωση του προσδόκιμου επιβίωσης και την εμφάνιση αυξημένων προβλημάτων υγείας.
Πώς μετριέται ο βαθμός παχυσαρκίας
Στην καθημερινή πράξη χρησιμοποιείται ο λεγόμενος δείκτης μάζας σώματος (Βody Mass Index- BMI) που υπολογίζεται από το λόγο του βάρους (σε κιλά) δια του τετραγώνου του ύψους (σε μέτρα), που έχει αποδειχθεί ότι σε γενικές γραμμές συμβαδίζει ικανοποιητικά με το συνολικό λίπος του σώματος. Με βάση το ΒΜΙ ένα άτομο θεωρείται ότι είναι:
- Ελλιποβαρές (BMI μικρότερο του 18.5)
- Φυσιολογικού βάρους (BMI ανάμεσα σε 18.5 και 25)
- Υπέρβαρο (BMI ανάμεσα σε 25 και 30)
- Παχύσαρκο (BMI πάνω από 30, με επιπλέον διαβαθμίσεις).
Τι συμβαίνει στην Ελλάδα
Στην πρώτη εθνική επιδημιολογική μελέτη που διεξήχθη το 2003 στη χώρα μας για την παχυσαρκία, προέκυψαν ενδιαφέροντα στοιχεία:
• Οι γυναίκες παρουσιάζουν μεγαλύτερη επίπτωση κοιλιακής παχυσαρκίας, ειδικά μετά την εμμηνόπαυση.
• Οι άντρες συνολικά είναι πιο παχύσαρκοι σε σχέση με τις γυναίκες, γεγονός πού έρχεται σε αντίθεση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, όπου η συνολική παχυσαρκία παρουσιάζεται υψηλότερη στις γυναίκες. Αντίστοιχα δεδομένα προκύπτουν και για την παιδική παχυσαρκία στη χώρα μας.
• Σε μια σχετικά πρόσφατη εθνική μελέτη, βρέθηκε ότι το συνολικό ποσοστό παχυσαρκίας διαμορφώνεται πάνω από 40% για τα αγόρια και πάνω από 30% για τα κορίτσια. Η παιδική και εφηβική παχυσαρκία στη χώρα μας, λαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις και αυτό οφείλεται αφενός στην απότομη μετάβαση από την παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή στο δυτικό τρόπο διατροφής και αφετέρου στην έλλειψη φυσικής δραστηριότητας, με τα Ελληνόπουλα να κατέχουν τη θλιβερή πρώτη θέση σε παχυσαρκία στην Ευρώπη, καθώς και σε ώρες τηλεθέασης.
Πού οφείλεται η παχυσαρκία
Όταν για οποιαδήποτε λόγο προσλαμβάνουμε αναλογικά παραπάνω ενέργεια από αυτήν που χρησιμοποιούμε, αυτή αποθηκεύεται από τον οργανισμό με τη μορφή λίπους, που είναι οι ενεργειακές αποθήκες του οργανισμού. Οποιοσδήποτε παράγοντας παρεμβαίνει στην ισορροπία αυτής της ζυγαριάς προς τη μεριά της αυξημένης πρόσληψης ή/και ελαττωμένης κατανάλωσης προδιαθέτει στην εκδήλωση παχυσαρκίας.
Οι βασικοί παράμετροι που οδηγούν στην εκδήλωση της παχυσαρκίας είναι:
- η υπερβολική κατανάλωση φαγητού μεγάλης θερμιδικής αξίας και
- η ελαττωμένη ή παντελής έλλειψη σωματικής δραστηριότητας και άσκησης.
Σημαντική επίδραση έχουν επίσης ψυχολογικοί, περιβαλλοντικοί και κοινωνικοί παράγοντες που συνεισφέρουν στην πολυπαραγοντική αιτιολογία της παχυσαρκίας.
Από τι κινδυνεύει ένα παχύσαρκο άτομο
Οι υπέρβαροι και παχύσαρκοι βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό να εκδηλώσουν πολλές και διάφορες χρόνιες επιπλοκές.
Ιδιαίτερα τα άτομα με κοιλιακή παχυσαρκία εμφανίζουν συχνότερα μία σειρά μεταβολικών παθήσεων όπως: - σακχαρώδης διαβήτης
- αρτηριακή υπέρταση
- διαταραχές των λιπιδίων και λιπώδης διήθηση του ήπατος
- καρδιαγγειακές επιπλοκές (έμφραγμα, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια).
Αυξημένος είναι επίσης ο κίνδυνος για την εκδήλωση ή τη βαρύτητα των συμπτωμάτων διαφόρων μη μεταβολικών επιπλοκών όπως είναι οι διαταραχές της αναπνοής στον ύπνο (ροχαλητό, σύνδρομο ύπνου-άπνοιας), η φλεβική ανεπάρκεια και η οστεοαρθρίτιδα, η χολολιθίαση, η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, οι διαταραχές της περιόδου στις γυναίκες κλπ.
Την παχυσαρκία συνοδεύουν επίσης πολύ συχνά ψυχικές διαταραχές (χαμηλός βαθμός αυτοεκτίμησης, καταθλιπτικά συμπτώματα), ενώ κάτι που είναι λιγότερο γνωστό είναι το γεγονός ότι ορισμένες μορφές καρκίνου στατιστικά εμφανίζονται σε σημαντικά μεγαλύτερα ποσοστά στα παχύσαρκα άτομα.
Πώς αντιμετωπίζεται η παχυσαρκία
Οι πυλώνες πάνω στους οποίους βασίζεται η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι η ολιγοθερμιδική δίαιτα και η σωματική άσκηση
ΔΙΑΙΤΑ: Η θερμιδική πρόσληψη θα πρέπει να είναι μικρότερη από την τιμή που απαιτείται φυσιολογικά για τη συντήρηση του βάρους του ατόμου, με την προϋπόθεση όμως ότι συμπεριλαμβάνονται όλα τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία στη δίαιτα που ακολουθείται για την απώλεια βάρους. Μεγάλη μείωση στη θερμιδική πρόσληψη, είναι επικίνδυνη για την υγεία και πρέπει να αποφεύγεται, εκτός και αν πραγματοποιείται κάτω από αυστηρή επαγγελματική παρακολούθηση. Για πολλούς ασθενείς, οι οποίοι ανήκουν στο μέσο όρο βάρους και σωματικής άσκησης, ημερήσια πρόσληψη 1200 έως 1600 θερμίδων, είναι δυνατό να οδηγήσει σε σταδιακή απώλεια βάρους. Οι περισσότερες δίαιτες που οδηγούν σε ταχεία απώλεια βάρους, χαρακτηρίζονται από προσωρινά αποτελέσματα και εγκυμονούν κινδύνους.
ΑΣΚΗΣΗ: Οι διαιτητικές μεταβολές θα πρέπει να συνοδεύονται και από κάποιο συμπληρωματικό πρόγραμμα τακτικής σωματικής άσκησης. Με τον τρόπο αυτό, υποβοηθάται η ορθή εφαρμογή της δίαιτας, ενώ επίσης μεταβολίζεται το αποθηκευμένο λίπος. Για πολλά άτομα, 35 λεπτά ήπιας, καθημερινής σωματικής άσκησης (που μπορεί να αφορά σε συνεχόμενη άσκηση ή να πραγματοποιείται σε διακεκομμένα διαστήματα) μπορούν να βοηθήσουν στην απώλεια βάρους, ενώ επίσης να επιφέρουν βελτίωση στη λειτουργία του καρδιαγγειακού συστήματος. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να συμβουλεύεστε το γιατρό σας για την επιλογή της άσκησης που επιθυμείτε να κάνετε.
Η φαρμακευτική βοήθεια που μπορεί να προσφέρει ο γιατρός στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας σήμερα είναι δυστυχώς πολύ περιορισμένη. Στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση κυκλοφορεί ένα μόνο σκεύασμα με ένδειξη την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, η ορλιστάτη.
Η χειρουργική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας
Η χειρουργική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας (βαριατρική χειρουργική) έχει ένδειξη όταν ο ασθενής είναι πάνω από 18 ετών, έχει στο παρελθόν αποτυχημένες προσπάθειες απώλειας βάρους και έχει ΒΜΙ πάνω από 40 ή ανάμεσα σε 35-40 με την προϋπόθεση ότι έχει επιπλέον μείζονα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με την παχυσαρκία.
Επεμβάσεις
Οι κυριότερες επεμβάσεις που γίνονται συχνότερα διεθνώς είναι οι εξής:
1. Γαστρική παράκαμψη (Gastric Bypass)
Παρακάμπτεται μεγάλο τμήμα του στομάχου και του λεπτού εντέρου. Υπάρχει περιορισμός στη λήψη τροφής και μειωμένη απορρόφηση ορισμένων συστατικών.
2. Επιμήκης γαστρεκτομή (Sleeve gastrectomy)
Αφαιρείται μεγάλο τμήμα του στομάχου. Υπάρχει περιορισμός στη λήψη της τροφής και μείωση της γρελλίνης – ορμόνης που σχετίζεται με την όρεξη.
3. Γαστρικός δακτύλιος
Τοποθετείται σιλικονούχος ρυθμιζόμενος δακτύλιος στο άνω μέρος του στομάχου. Υπάρχει μόνο περιορισμός στη λήψη τροφής.
Αποτελέσματα
Οι ασθενείς συνήθως χάνουν μεγάλο ποσοστό από το περιττό βάρος τους σε 1-2 χρόνια. Τη μεγαλύτερη απώλεια έχει το γαστρικό Bypass και τη μικρότερη ο γαστρικός δακτύλιος. Τα πρώτα χρόνια η απώλεια βάρους από το γαστρικό bypass είναι συγκρίσιμη με τη γαστρεκτομή Sleeve. Όλες οι επεμβάσεις είναι δυνατόν να παρουσιάσουν επιπλοκές τόσο άμεσες όσο και απώτερες. Τα ποσοστά ποικίλουν ανάλογα με το είδος της επεμβάσεως. Μετά την επέμβαση παροτρύνονται στη σωματική άσκηση, την αποφυγή συμπυκνωμένων θερμίδων (γλυκά κλπ) και τη λήψη απαραίτητων συμπληρωμάτων διατροφής.
Η χειρουργική προσέγγιση που προτείνεται σήμερα σε όλους τους τύπους βαριατρικών επεμβάσεων είναι η λαπαροσκοπική, όχι για αισθητικούς λόγους, αλλά για την σχετικά ταχύτερη και χωρίς σοβαρές επιπλοκές ανάρρωση.
Τέλος θα πρέπει να τονίσουμε την ιδιαίτερη σημασία που έχει η ψυχολογική προσέγγιση και υποστήριξη του παχύσαρκου ασθενή.
Πηγές:
- https://www.eiep.gr/- Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Παχυσαρκίας
- World Health Organization. Regional Office for Europe. Country profiles on nutrition, physical activity and obesity in the 53 WHO European Region Member States. Methodology and summary. 2013, www.euro.who.int.
- World Health Organization. Obesity and overweight. Fact sheet No 311, March 2013, www.who.int/mediacentre/factsheets/fs311/en/.
- Tzotzas T, Kapantais E, Tziomalos K, et al. Prevalence of overweight and abdominal obesity in Greek children 6-12 years old: Results from the National Epidemiological Survey. Hippokratia 2011; 15: 48-53.
- Karantais E, Tzotzas T, Ioannidis I, et al. First National Epidemiological Survey on the prevalence of obesity and abdominal fat distribution in Greek adults. Ann Nutr Metab 2006; 50: 330-338.
- Koukoulis GN, Sakka C, Katsaros F, et al. High rates of obesity prevalence in adults living in Central Greece: Data from the Argos Study. Hormons 2010; 9: 253-262.